MUZYKODRAMA dla DZIECI NERWICOWYCH i AUTYSTYCZNYCH
Rozpoczynając pracę z dzieckiem nerwicowym lub autystycznym musimy
brać pod uwagę fakt, że nie zgłosiło się ono do terapeuty dobrowolnie.
To rodzice zadecydowali o tym, że trzeba szukać pomocy. Tak więc
pierwszy kontakt z dzieckiem może być trudny, nacechowany nieufnością,
czasem nawet wrogością.
Podjęcie decyzji o metodach pracy z dzieckiem musi być poprzedzone
pełną diagnozą, której ważnym elementem jest poznanie:
1. Jak dziecko odbiera swoje otoczenie?
2. Jakie są relacje uczuciowe pomiędzy nim a rodzicami i rodzeństwem?
3. Jakie sytuacje są dla niego szczególnie patogenne?
4. Czym się interesuje i w co najbardziej lubi się bawić?
5. jakie są jego pragnienia?
6. Jakiego typu zaburzenia mowy towarzyszą powyższym sytuacjom?
Dzieci nie wykazują gotowości mówienia o swoich głębszych przeżyciach.
Często nie uświadamiają ich sobie wyraźnie. Dlatego też konieczne
dla ich ujawnienia mogą być takie metody, jak rysowanie i zabawa
muzyczno-dramatyczna. Formami uzewnętrzniania przeżyć psychicznych
są także modelowanie, zabawa w piaskownicy, uzupełnianie domów dla
lalek mieszkańcami i umeblowaniem oraz zabawa z wodą.
Istnieją różne teorie zabawy. Według jednych - zabawa oczyszcza
- dziecko wyładowuje instynkty i popędy społeczne, wskutek tego
słabną tendencje, które mogłyby wywierać destrukcyjny wpływ na jego
zachowanie. Można przyjąć tę teorię z zastrzeżeniem. Istnieją bowiem
zabawy, w których dominują elementy walki i współzawodnictwa. Nie
działają one "oczyszczająco", lecz na odwrót - wzmagają agresywność
dziecka i utrwalają (przez powtarzanie i ćwiczenie) brutalne formy
zachowania. Według innych - zabawa przygotowuje do życia dorosłego.
Jest namiastką działalności poważnej, czyli kompensacją rzeczywistości,
np. czytanie opowieści przygodowych może kompensować faktyczne przeżywanie
przygód.
Niewątpliwie wszystkie teorie uwzględniają jakiś fragment rzeczywistości
dziecka, czyli równolegle: wyzwolenie się od nagromadzonych i utrwalonych
napięć, kompensację dla niespełnionych marzeń, przywrócenie równowagi
psychicznej, a także ćwiczenie ogólnych czynności umysłowych (spostrzegania
i myślenia) jako warunku prawidłowego rozwoju dziecka.
W praktyce terapeutycznej MUZYKA dostarcza bodźców rytmicznych
do ćwiczeń ruchowych, pomaga nawiązać kontakt z dzieckiem, które
nie reaguje na bodźce słowne lub nie chce rozmawiać. Muzyka ułatwia
ekspresję w zachowaniu emocjonalnym, umożliwia odreagować przeżycia,
obniża samokontrolę, otwiera przed innymi i zmniejsza nasilenie
mechanizmów obronnych zapewniając swobodniejsze komunikowanie się
pacjentów w grupie.
Tak więc przeżycie stanów emocjonalnych stymulowanych muzyką w bezpośredniej
obecności terapeuty oraz relaksacja pomagają w zmniejszeniu poczucia
zagrożenia, lęku i wynikających z nich zaburzeń neurowegetatywnych,
izolacji emocjonalnej i zaburzeń w porozumiewaniu się.
MUZYKOTERAPIA proponuje dzieciom najczęściej formę terapii aktywnej.
Ekspresja muzyczna poprzez gest, ruch i śpiew jest znacznie bliższa
dziecku niż człowiekowi dorosłemu, gdyż stanowi naturalny czynnik
jego życiowej aktywności.
LOGOPEDIA może z powodzeniem wspierać działania terapeutyczne lekarzy
i innych specjalistów z zakresu rehabilitacji i rewalidacji poprzez
włączenie się z technikami muzyczno-dramatycznymi.
Zabawa muzyczno-dramatyczna (MUZYKODRAMA) jest zabawą tematyczną,
w której dziecko bawiąc się w maszynistę, lekarza, sklep lub szkołę,
gra role określonych osób, reaguje zgodnie z przyjętymi wzorami.
W tej grze dziecko jest jednocześnie aktorem i reżyserem. Przedmiot
- rekwizyty są przeważnie umowne, zastępcze (liść jest talerzem,
kasztany- ziemniakami, krzesło może być samolotem, patyk-koniem)
. Często ruchy i czynności, aczkolwiek umowne, odzwierciedlają wiernie
rzeczywistość emocjonalną dziecka. Muzykodrama jest projekcją sprzyjającą
odreagowaniu. Dziecko może się "wygadać", "wypłakać", wyładować
napięcia nerwowe i konflikty uczuciowe, a jednocześnie pobudzić
wyobraźnię, zdobyć i utrwalić wiedzę o świecie i o zjawiskach społecznych.
Szczególne znaczenie w zabawie dziecka odgrywa BAŚŃ, gdyż identyfikowanie
się z ulubionymi bohaterami pozwala na uporanie się z podstawowymi
problemami egzystencjalnymi. Odgrywanie baśni może sprawić, że życie,
które dla dziecka czasami jest nie do zniesienia, staje się coś
warte. Dziecko może bowiem tak jak bohater baśniowy, po różnych
nadzwyczajnych przemianach stać się na powrót zwykłym śmiertelnikiem,
który osiągnął sukces i czegoś się nauczył.
Po to, by dać wiarę opowieści baśniowej i przyswoić sobie jej
optymistyczną przyszłość, dziecku jest potrzebna możliwość wielokrotnego
przeżycia danej historii. Dramatyzacja, w której dziecko w aktywny
sposób daje ujście budzonym przez baśń emocjom, nadaje opowieści
jeszcze większą "prawdziwość" i "realność". W tej zabawie dziecko
ma bowiem możliwość bezpośredniego rozpoznania własnej sytuacji
wewnętrznej.
Skuteczną metodą, zarówno dla sprowokowania ekspresji jak i projekcji
uczuć dziecka, jest zabawa lalkami i kukiełkami. Do tych zabaw
przydaje się również dom lalek z umeblowaniem. Dziecko może odtworzyć
sposób traktowania go w domu, życzenia rodziców dot. dobrego zachowania,
posłuszeństwa lub schludności, może też ujawniać głębsze niepokoje.
Dziecko może odgrywać własne życzenia i potrzeby emocjonalne karząc
lalkę, przedstawiającą zawistne rodzeństwo, ojca czy matkę. Zabawa
może mieć charakter buntowniczy lub destrukcyjny - z rozrzucaniem
zabawek i rozlewaniem wody - co uzewnętrznia niechęć lub nawet nienawiść
żywioną wobec postaci stosujących nakazy i zakazy. Zabawa lalkami
i kukiełkami ułatwia więc zarówno rozpoznanie jak i leczenie nerwic
dziecięcych.
Wiele dzieci w wieku przedszkolnym (szczególnie autystycznych)
przejawia trudności w werbalizacji swoich problemów. Trudności te
wynikają zarówno z braku wglądu, jak i małego zasobu słów potrzebnych
do wyrażania swoich stanów emocjonalnych. W takich przypadkach pomocne
mogą być zabawy ruchowe i techniki pantomimiczne. Obserwacja dziecka,
które pokazuje, co działo się w ważnym dla niego momencie, pozwala
na ocenę, do jakiego stopnia przeżycie to było znaczące, jak dziecko
wówczas reagowało. Znaczenie terapeutyczne wiąże się z ułatwianiem
ekspresji stanów emocjonalnych, z rozładowaniem napięć.
Zabawy ruchowe można stosować wówczas, gdy przypuszczamy, że jakaś
określona sytuacja jest ważna dla dziecka i chcemy poznać, na ile
ona jest trudna, obciążona negatywnym doświadczeniem. Można także
zaproponować dziecku, aby pokazało, co zdarzyło się w momencie,
o którym wiemy, że był dla niego szokujący, wywołujący silne emocje.
Pokazanie takiej sytuacji i ponowne jej przeżycie w bezpiecznej
obecności terapeuty ułatwia dziecku odreagowanie negatywnych emocji
związanych z tą sytuacją.
Dla ułatwienia dziecku ekspresji poprzez ruch można najpierw zabawić
się w "pokazywanie" jak zachowują się zwierzęta, na czym polega
praca lekarza, sprzedawczyni itd. Dzieci mają za zadanie wyrazić
gestem, ruchem, cechy obiektu, który jest przedstawiamy, a inne
dzieci zgadują, co pokazuje kolega. Dobór obiektu powinien być dostosowany
do możliwości ekspresyjnych dziecka.
Muzykodrama zawierająca wymienione techniki i metody może być
w stosowana bardzo rozmaicie, w zależności od cech pacjentów, stopnia
ich autonomii, ogólnej koncepcji terapeutycznej, ale zawsze musi
zawierać dwa etapy :
1.projekcja (diagnoza) - ujawnienie postawy emocjonalnej dziecka,
jego pragnień, lęków, reakcji na sytuacje trudne,
2.kanalizacja (terapia) - proponowanie dziecku takich wzorów zachowań,
które zapewniają mu lepsze przystosowanie się do otoczenia.
Władysław Pitak
|